Bewaarde Nederlandstalige Rekenboeken tot ca. 1700 De rekenboeken worden voorafgegaan door de (vermoedelijke) datum van de eerste druk. Latere herdrukken, herziene versies, enz. staan toch onder deze datum van eerste druk vermeld. Deze opsomming is verre van compleet, de bedoeling is steeds aan te vullen zodra meer digitale versies beschikbaar zijn. Opmerking: Voor digitale versies van rekenboeken in andere talen zie http://de.wikisource.org/wiki/Rechenb%C3%BCcher http://hdl.handle.net/2027/mdp.39015063888211 [1508] Die maniere om te leeren cyfferen na die rechte consten Algorismi. Int gheheele en int ghebroken. Gheprint bi mi Thomas van d'Noot / Woenende in die princelijcke stadt van Brussel Inden Zeeridder Anno. 1508. [volgens Bockstaele, Smeur en Kool in de Koninklijke Bibliotheek Brussel] Lit: P. Bockstaele. Het oudste gedrukte Nederlandse rekenboekje, Scientiarum Historia 1 (1959), pp. 53-71, 117-127; download; Bockstaele, P. Notes on the first arithmetics printed in Dutch and English. Isis 51 1960 315--321. Tweede editie: [ca.1510] Die maniere om te leeren cijfferen en rekenen metter pennen en metten penningen. Na die gherechte conste Algorismi. Int gheheele ende int ghebroken. Geprint in die vermaarde coopstadt van Antwerpen, buyten die camer poorte In den gulden Eenhoorn, bi mi Willem Vorsterman [ca. 1510 volgens Smeur] [volgens Bockstaele, Smeur en Kool UvA, Ned. Inc. 293] Nog een editie: [1569] Die maniere om te leeren cijfferen ende rekenen metter pennen ende metten penningen, na die gherechte conste algorismi int gheheele ende int ghebroken, Antwerpen: Jan van Ghelen, (dit was de drukker), 1569, [UvA 419 F 20] [volgens Bockstaele en Smeur is dit een herdruk van het rekenboek dat in 1508 bij Thomas van d'Noot verscheen] 2022 Geen digitale versie gevonden. [1514] [1537] Gielis vanden Hoecke, Een sonderlinghe boeck in dye edel conste arithmetica : met veel schoone perfecte regulen als Die numeracie vanden ghetale metten specien int gheheele ende int ghebroken .../ Ghecalculeert ende versaemt met grooter naersticheyt bi Gielis vanden Hoecke, En geprent Thantwerpen op die Lombaerde veste. By mi Symon Cock. Antwerpen 1537, 176 p. [Den Haag, Koninklijke Bibliotheek Documentlevering, 227 I 54, volgens Heeffer is dit exemplaar incompleet; volgens Kool en Heeffer in de Koninklijke Bibliotheek Brussel; er is een ex. in New York, Columbia University, Plimpton Library. Het oudste Nederlandstalige boek waarin de regel coss behandeld wordt. Facsimile van de titelpagina en van een pagina over wortels, met de symbolen + en -, in Rara Arithmetica pp. 184-185, gebaseerd op het exemplaar in de Plimpton Library van Columbia University, New York]. Zie Albrecht Heeffer, A Source Book of Sixteenth-Century Problems in Algebra,, Gent 2006, pp. 327-334 met een conspectus van de regels en de problemen in dit boek. Digitale versie van deze druk uit 1537. Herdruk (?): In Arithmetica een sonderlinge excellent boeck / leerende veel schoone ende perfecte reguln der seluer Conste ... by Gielis vanden hoecke ... Geprent Thantwerpen op die Lombaerde veste. By mi Symon Cock. 1545. 176 p. [volgens Smeur Koninklijke Bibliotheek Brussel maar niet volgens Kool; volgens Smeur en Kool Bibliotheek Museum Plantin Moretus, Antwerpen; volgens Smeur Bibliotheek British Museum, London; deze ed. ook genoemd in Rara Arithmetica p. 183. Nota Bene: volgens Rara Arithmetica p. 522 is deze editie van 1514! Digitale html-versie van een deel van dit boek. Digitale versie van het hele boek, ex. uit de Bayerische Staatsbibiliothek, datum is ook 1514 (MCCCC XIV, aan het eind). Deze druk verschilt met de druk uit 1537. Literatuur: P. Bockstaele, Gielis van den Hoecke en zijn Sonderlinghe boeck in dye edel conste arithmetica. Academiae Analecta 47 (1985), 1, pp. 3-29. Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België nr. 1, 47, Brussel 1985. Gustav eneström, Kleine Bemerkungen 1906, p. 211 [via Heeffer] Wolfgang Kaunzner, Gielis vanden Hoecke (um 1537), in: Rainer Gebhardt (ed)., Rechenbuecher und mathematische Texte der fruehen Neuzeit. Tagungsband zum wissenschaftlichen Kolloquium anlaesslich des 440. Todestages des Rechenmeisters Adam Riues, Annaberg-Buchholz, 16.-18. April 1999. Schriften des Adam-Ries Bundes, 11, Adam Ries-Bund, Annaberg-Buchholz, pp. 103-113. [via Heeffer] [1532] Die Edel Conste Arithmetica van Christianus van Varenbraken, manuscript in de Universiteitsbibliotheek te Gent, uitgegeven in Marjolein Kool, Christianus van Varenbraken, " De Edel Conste Arithmetica" Brussel: OMIREL, 1988 (Scripta: Medieval and Renaissance Texts and Studies no. 21) Marjolein Kool, Waarom kort als het ook lang kan? Nieuwe Wiskrant 18 no. 1, 1998, pp. 5-9, Download [1540] (Gemma Frisius (1508-1555), Arithmeticae Practicae Methodus Facilis, 1540, is vele malen herdrukt maar schijnt nooit in een Nederlandse versie verschenen te zijn.) Een editie (Witebergae 1570) is beschikbaar in een digitale versie (books.google.com) Editie Antwerpen 1581 in digitale versie (books.google.com) [1543] Jan Ympijn Christoffels. Nieuwe Instructie ende Bewijs der looffelijcker consten des rekenboeks ende rekeninghe te houden na die Italiaensche maniere.... dure Jan Ympijn Christoffels (saligher memorien) Coopman van Antwerpen,, Antwerpen: Gillis Copyns van Diest, 1543 [geen rekenboek maar gaat over boekhouden, volgens Smeur een ex. in de stadsbibliotheek Antwerpen; Kool noemt dit niet] Facsimile editie in: Historic Accounting Literature vol. 28 (London: Scolar Press, 1979) [UvA UBM XB 1379: 28] Digitale versie van een Franse vertaling, verschenen 1543 [1546] (anoniem) Maniere om te leeren cijfferen ende rekenen metter pennen ende metten penningen na die gerechte conste Algorismi. Int gheheele ende int ghebroken. Ghecorrigeert ende gheaddeert die tafelen van Nimeratio ende Multiplicatio met meer profitelike dinghen. Antwerpen: Symon Cock, 1546 [niet genoemd door Smeur; Kool vond een exemplaar in Leiden, Het Koninklijk Penningkabinet.] 2022 Geen digitale versie gevonden. [1552] Een dobbel cyffer rekebouck zeer profitelic dienende up tcoopen ende vercoopen van alderande coopmanscappen ... (daarna titel in 't Frans) ... Geprent te Ghendt by Victor de dayn gezworen prenter naest de Clocken by Beelfroyt, 1552 [volgens Smeur in de Universiteitsbibliotheek Gent; de eerste 320 pagina's zijn omrekentabellen maar daarna een zeer uitvoerig overzicht van Romeinse en Arabische cijfers en vermenigvuldigingstafels] 2022 Geen digitale versie gevonden. [1557] Martinus Carolus Cressfelt, Arithmetica : reekckeninge op den linien unde cyfferen, na allerley hantieringe : daerby een voergereeckent boexken, van koorne, wyn ... , Anno 1577, UBL [2027 E 19] Digitale versie [herdruk van de eerste versie uit 1557, waarvan volgens Smeur geen exemplaren meer bewaard zijn] [1561] Peter Heyns (1537-1598), Tot profijte van die willen leeren lustich Rekenen met Penninghen oft Penne claer ... , Antwerpen, 1561 [volgens Smeur en Kool in de bibliotheek van het British Museum, London] 2022 Geen digitale versie gevonden. [1566] Willem Raets, Arithmetica Oft Een niew Cyfferboeck van Willem Raets / Maestrichter ..... Met noch een Tractaet vande Wisselroede ... door Michiel Coignet. Antwerpen 1580 [volgens Smeur in de Universiteitsbibliotheek Gent, Bibliotheek Museum Plantin Moretus, Antwerpen; Stadsbibliotheek Antwerpen; facsimile van titelpagina in Rara Arithmetica p. 367, zie ook p. 365, op basis van het exemplaar in de Plimpton library in Columbia University, New York]. Dit is een herdruk van een boekje uit 1566 van Willem Raets, waarvan geen exemplaren bekend zijn. Herdruk Arithmetica Oft Een niew Cyfferboeck van Willem Raets / Maestrichter. VVaer in de Fondamenten seer grondelijck verclaert ende met veel schone questien g heillustreert vvorden, tot nut ende oorbaar van alle Cooplieden ende liefhebbers der seluer consten. Met noch een Tractaet vande VVisselroede, met Annotatien verciert, door Michiel Coignet, Antwerpen 1597 [volgens Smeur en Kool Koninklijke Bibliotheek, Brussel; zie ook p. 138 van het proefschrift van Albrecht Heeffer] digitale versie (google books), Antwerpen 1580 nog een digitale versie (google books), ook Antwerpen 1580 [1567] Claus Pietersz van Deventer = Nicolaus Petri Daventriensis. zie de speciale pagina. [1569] Adriaan vander Gucht (rekenmeester te Brugge), Cijfer-Boeck / Inhoudende Vele nieuwe / fraye / ende gherieuighe Practijcken van Arithmetica ... , Brugge 1569 [UBU P QU 648 (genoemd door Smeur maar niet door Kool); volgens Smeur en Kool ook in Universiteitsbibliotheek Gent; kopie? in Den Haag, Koninklijke Bibliotheek Documentlevering, 1708 C 17] Digitale versie (google books) 1569 Opm. Catalogus UBU geeft naam als Adrien Van der Gucht en titel als Cyferbouck ... titel is beschadigd. Herdruk Cyfer-Boeck Inhoudende veel nieuwe / fraeye /ende dienstelicke Practijcken van Arithmetica ...., Amsterdam 1594 [volgens Smeur en Kool Universiteitsbibliotheek Gent] Digitale versie 1594 [1569] Hobbe Iacobsz. Helmduyn, Rekenboeck Tracterende van alderhande coopmans handeling ... Geordonnneertt op Amstelredamsche mate munte en ghewichte, Amsterdam 1569 herdruk, zonder datum, Amsterdam: Cornelis Claesz (ca. 1600?) [UvA UBM 2563 B 1, ook microfiches hiervan; incompleet ex. UvA OK 63-6065] 2022 geen digitale versie gevonden. [1582] Simon Stevin, Tafelen van Interest, midtsgaders de constructie der selver, ghecalculeert door Simon Stevin Brugghelinck, Antwerpen, Plantijn, 1582. Digitale versie van het exemplaar uit de UB in Gent (books.google.com) Herdruk 1590, Amsterdam: Bastiaan Adriaensz [volgens Dijksterhuis in UvA] Herdruk in C.M. Waller Zeper, De oudste interesttafels in Itali&eeuml; Frankrijk en Nederland, Amsterdam 1937. [1585] Simon Stevin, De Thiende, zie pagina Simon Stevin. Digitale scan en editie (dnbl) [1589] Bernaert Stockmans, Een Korte ende eenvuldighe Instructie / om lichtelijcken ende by hem-zelven zonder eenighe Meester oft Onderwijser te leeren Chijferen, Dordrecht 1595 [volgens Smeur en Kool in UvA. Herdruk van boekje uit 1589. In de zeventiende eeuw vaak herdrukt, in 1606. 1609, 1615, 1622, De editie van 1609 wordt genoemd in Rara Arithmetica p. 392. Editie 1630: 1 Een corte ende eenvuldige instructie, om lichtelijken en by hem selven, sonder eenige meester oft onderwijser te leeren cijfferen, enz. Hier zijn ooc bygevoecht de differentien van de corenmaten der voornaamste steden in Hollant, 't Sticht, enz. Van nieus overz. ende verb. door C.P. Boeye, Utrecht 1630 [UvA Mannoury p. 94] Herdruk: Amsterdam 1632; Digitale versie (books.google.com) 1633 verschijnt er te Utrecht een nieuwe versie onder de titel Aritmetica; nu van nieus curieus gecorigeert ende verbetert, met eenige lustige geometrische questien door Cornelis van Nienrode [UBL] (deze Cornelis van Nienrode heeft ook een versie van Euclides gepubliceerd en een verhandeling over de kwadratuur van de cirkel) Editie: Stockman, Arithmetica ofte cyffer-boeck. Met een Tafelken om te rabatteren, door Abel W. Wassenart van nieuws verbetert. Rotterdam: P. van Waesberghe, 1633 [UvA Mannoury p. 95] Deze editie is herdrukt in Utrecht in 1637, digitale versie, en in Gouda, 1644 (genoemd in Rara Arithmetica p. 394) Herdruk Amsterdam: Ian Iacobs Bouman 1648 [UvA Mannoury p. 95]. Digitale versie (books.google.com) Herdruk Rotterdam 1653 [UvA Mannoury p. 95] er zijn schijnbaar ook andere herdrukken van naar het schijnt weer nieuwe versies van het boek van Stockmans in 1647 en 1658.] Digitale versie van een herdruk uit Antwerpen 1667, datum aan het eind, met enkele geometrische problemen van Cornelis van Nienrode uit Utrecht [1590?] Robrecht van Heusden (leefde in Antwerpen), Rekenboecsken by verscheyden Ghelde, om met penninghen te leeren rekenen ende legghen: met de seven specien van arithmetica. Delf, 1636 [volgens Smeur in UBL; herdruk van een boekje dat voor 1591 verschenen is, zie Smeur p. 53; .er zijn nog meer herdrukken] 2022 geen digitale versie gevonden [1591] Martin Vanden Dijcke, Chijfer Boeck / Inhoudende veerderleij subtile Exempelen / Questien ende vraeghen ..., Antwerpen 1591 [volgens Smeur en Kool in Bibliotheek Museum Plantin Moretus, Antwerpen], Herdruk: Chijfer-boeck / Leerelde int corte de Conste van wel Tellen ende Rekenen. Inhoudende veel lustighe Vraghen, ende menigherley Exempelen... , Antwerpen 1600 [volgens Smeur en Kool UvA 719 F 15 (Mannoury p. 94); Bibliotheek Museum Plantin Moretus, Antwerpen] [ er is ook een Franse versie uit 1600] 2022 geen digitale versie gevonden [1594] Martinus Wentsel, Proportionale gesolveerde tafelen van interest, tweede druk 1594. {volgens Hoogendoorn was de eerste druk 1587)} Derde druk 1649 Amsterdam. Digitale versie [1596] Ludolf van Ceulen, Tafelen van Interest, aan het eind van zijn Vanden Circkel, Digitale editie van het exemplaar in Göttingen (eerder in Seesen), op de site van het Göttinger Digitalisierungszentrum. (ik ben "Paten" (peetvader) van deze digitale editie). Voor verdere informatie zie de pagina over Ludolf van Ceulen van Steven Wepster en C.M. WallerZeper, De oudste interesttafels in Italië, Frankrijk en Nederland, Leiden, 1937. [1597] Coignet, zie [1566] Raets. [1599] Martinus Wentselaus (Marten Wentsel, afkomstig uit Aken) t'Fondament van Arithmetica: mette Italiaensche practijck, midtsgaders d'allernootwendichste stucken van den Reghel van Interest : Beydes in Nederduyts ende in Franchois, met redelicke ouereenstemminghe ofte Concordantien. Middelburg: Symon Moulert, 1599. [UvA IBL O62-1233 volgens Kool 967 C 10, UBL 644 H 33; facsimile van titelpagina in Rara Arithmetica p. 420, zie ook p. 418, op basis van het exemplaar in de Plimpton Library in Columbia University, New York.] Digitale versie (google books) (tweetalige editie in kolommen, links Nederlands, rechts Frans) Zie M. van Haaften, De zestiende-eeuwsche intresttafels van Stevin, Wentsel en Trenchant, Het Verzekerings Archief 10 (1929), p. 99; zie ook [1600] Jaq. van der Schuere van Meenen (1567- na 1643), Arithmetica, Oft Reken-const, Verchiert met veel schoone Exempelen. Haarlem, Gillis Rooman, 1600 [UvA IBL 729 G 13 (Mannoury p. 94); volgens Smeur ook in Bibliotheek British Museum, London; facsimile van titelpagina in Rara Arithmetica p. 422, op basis van het exemplaar in de Plimpton Library in Columbia University, New York]. Digital version (google books) Editie: Arithmetica, oft Reken-konst, verciert met veel schoone exempelen ; zeer nut voor vlijtige oeffenaers ende leergierige aenhangers dezer konst etc / ghemaekt door Jacob vander Schuere, Haarlem, Adriaan Rooman, 1611 [Haarlem, Stadsbibliotheek, 89 E 19] Editie: Haarlem 1615 [UBL 6832 F 1; UvA, UBM 721 E 27 (Mannoury p. 94), RUG KW A 1837] Digitale versie (google books) Editie: Schiedam 1624 nieuwe editie hiervan Rotterdam 1642 (beide genoemd in Rara Arithmetica p. 423) Editie: Gouda 1634 (genoemd in Rara Arithmetica p. 424) Editie: Arithmetica oft Reken-Konst en een kort onderricht van't Italiaens Bouckhouden. Door Iacob vander Schuere Meenenaer. Bij den Autheur oversien, verbeetert en vermeerdert. Amsterdam: Michiel de Groot, 1643. Digitale versie (books.google.com). [UvA Mannoury p. 94] genoemd in Rara Arithmetica p. 424) Editie: Amsteldam, Denys vander Schuere, 1643, Digitale versie (books.google.com) Herdruk, Rotterdam: Waesberge, 1653 [UvA Mannoury p. 94] (genoemd in Rara Arithmetica p. 425) Herdruk: Amseldam, bij de weduwe van Theunis Jacobsz Lootsman, 1675. Digitale editie (books.google.com) (titelblad in twee kleuren) Zie Du Saar, Van der Schuere's Rekenboek, De Verzekeringsbode 42 (1923), p. 12 en p. 19; [1630] Iakob van der Schuere, Kort onderricht in het Italiaens boekhouden. Gouda 1634. Digitale versie (google books) Nog een digitale editie (Rotterdam, datum niet duidelijk leesbaar - 1685?) N.B. dit zelfde werkje zit ook bij sommige edities van de Arithmetica van Van der Schuere, zoals 1630. [1603] Jan Coutereels, Den stijl van boeck-houden, Middelburg: Symon Moulert, 1603. Facsimile editie in Historic Accounting LIterature vol 30 London: Scolar Press, 1979) [UvA] [1604] Willem Bartjens (1569-1638), De Cijfferinghe van Willem Bartiens van Amsterdam. Inhoudende meest alle de Grond-Regulen der Cypher-konst, seer nut en dienstlijck den Leerlingen/ ende alle Lief-hebberen der konst., Amsterdam: Cornelis Claesz, 1604. [Antwerpen, Stadsbibliotheek; facsimile editie in Willem Bartjens, De Cijfferinghe (1604), editie Danny Beckers en Marjolein Kool, Hilversum: Verloren, 2004, Rekenmeesters deel 2. Diverse herdrukken van de Cijfferinghe uit 1604 worden door Bartjens in de Vernieuwde Cijfferinghe (1633) genoemd maar zijn verloren gegaan. Roofdruk: Amsterdam, Cloppenburgh, 1632 [genoemd in de facsimile-uitgave van Beckers en Kool, geen exemplaren worden daar aangegeven; wel genoemd in Hoogendoorn p. 62 no. 11] Digitale editie In 1633 verscheen de Vernieuwde Cijfferinghe Cijfferinghe ... handelende van verscheyde regulen der reken-konst, alle koop-lieden noodich te weten; hier is bygevoecht een in-leydinge om koopmansboeck te houden, . Swol 1636 [UvA IBL 1149 F 38] Onduidelijk is of dit hetzelfde is als W. Bartjens, Cijfferinghe, Zwolle 1637 [UvA IBL UBM 1079 C 20(2), UBM Vondel 1 G 91 (2)] In 1637 verschijnt Willem Bartjens Cijfferinghe : Tweede deel, Handelende van verscheyde regulen der reken-konst, alle kooplieden noodich te weten, t'Zwolle : gedruckt voor Geraert Bartjens boeckverkooper#aen de Merckt# [UBL 2001 F4:2, 2001 F5:2]. Digitale editie (google books) In 1645 verschijnt Vernieuwde Cijfferinghe. t'Zwolle, gedruckt by Frans Jorrijaensz ende Jan Gerritsz boeck-druckers 1645 Bovenaan L8v: Desen vijfden druck is met vlijt gecorrigeert, ende van voorgaende druck-fauten verbetert. De inhoud van de Vernieuwde cijfferinge is vrijwel identiek met die van de Cijfferinge. Zie C.P. Burger Jr. in Het Boek 1 (1913) p.228 [UvA IBL UBM OK 63-1704; UBM Vondel 1 G 91 (1), zijn deze hetzelfde? en zijn deze de twee delen genoemd in Mannoury p. 95?] Herdruk uit 1648 [UvA IBL UBM 1079 C 20(1)]. Digitale editie (niet duidelijk van welke druk, voorwoord is gedateerd 1647) Herdruk uit 1672, digitale versie (archive.org) Het is geen doen hier alle drukken op te voeren, zie Hoogendoorn pp. 61-83: Wie digtale edities wil zien kan BArtjens intypen bij auteur in google books advanced search. Enkele vorbeelden: De vernieude Cyfferinge van Mr. Willem Bartjens, geheel uitgewerkt ... door Hayke Haanstra, Leeuwarden 1744. Digitale versie van de eerste druk (Exemplaar in de UB Gent) Tweede druk, Leeuwarden 1744. Digitale versie. (Exemplaar in de UB Michigan) Derde druk, Leeuwarden 1745. * Digitale versie. (Exemplaar in de UB Gent) Nog een voorbeeld: De vernieuwde Cyfferinge van Mr. Willem Bartjens, ... herstelt, vermeerdert ende verbetert, voor Mr. Jan van Dam, en nu in dezen laatsten Druk op Nieuws yder Vraag na gezien, bewerkt, en van alle voorgaande Fauten gezuyvert, door ... Klaas Bosch. Amsterdam: Gijsbert de Groot Keur, 1755, Digitale versie. Absurd genoeg werd het boek tot in de 19e eeuw herdrukt. Enkele digitale edities: Herdruk Zaltbommel 1815. Drgitale versie Herdruk: Amsterdam, Joannes Kannewet, 1779. Digitale versie. (Exemplaar in de bibliotheek van de University of Michigan) De vernieuwde rekenkunst van Mr. Willem Bartjens, uit welke men de voornaamste regelen dier wetenschap leeren kan. Op ieder voorstel nagezien, en elken regel met eene definitie van denzelven vermeerderd, door een schoolonderwijzer binnen Rotterdam ingerigt overeenkomstig het ieuwe stelsel van Maten, Gewigten en Geldspecien, Uitgewerkt en met eenige aanmerkingen voorzien door G. Los Pietersz, te Rotterdam, bij J. Hendriksen. Dit was in twee delen: Eerste deel, vijfde druk 1831, Digitale editie (google books). Dit is de laatste datum die ik gezien heb. (Dit boekje is 250 paginas; in andere drukken werd dit deel in twee stukjes verdeeld van elk ca. 120 paginas) Tweede deel: antwoorden digitale versie (geen datum) Zie ook hoofdstuk 5 van de inleiding tot de facsimileuitgave van Marjolein Kool en Danny Beckers. [1607] Pamflet: Het A.B.C. der Tal-const, aangeslagen aan de kerkdeur in o.a. Alkmaar, prijsopgave over het uitspreken van grote getallen en over deling van getallen. Facsimile en beschrijving in C.P. Burger, Amsterdamsche Rekenmeesters en Zeevaartkundigen in de zestiende eeuw, Amsterdam: C.L. van Langenhuysen, 1908, pp. 126-130, 140, Bespreking van de antwoorden (en veel andere dingen) in Onder Verbetering. 't Verscheyden antwoordt uyt vele Steden in Hollant, op de vraghe van Numeratio, het eerste A. B. C. der Talkonst. Wt gegeven door Robert Robbertz le Canu. ... Hoorn: Willem Andriesz, 1612 [UvA, zie Burger p. 74, 140-151] [1609] Anthoni Smyters, Arithmetica dat is, de reken-konste ... : het Ie deel ; gecorr. ende verb. door den Autheur selve, Rotterdam 1609 [UBL 2019 F 15] [volgens Smeur, p. 45, vertaling van een Frans boekje uit 1580] Anthonius Smyters, Arithmetica: dat is, de reken-konste, het 3e dl. inh. de fondamenten van de reghel coss ofte algebra, Het 4e deel waer inne niet alleen lustighe, maar ooc konst ende nutte exempelen vergadert zijn / , Rotterdam : I. van Waesbergh, 1612. [UvA UBM 721 E 24(1)(2)] Herdruk: Arithmetica, dat is: de reken-konste, waer inne gheleert worden allerleye rekeninghen den koophandel noodich, ghedeelt in vier deelen : het eerste deel, inhoudende de fondamenten, te weten: de spetien, de reductie van ghelde, de reghel van dryen, ende de practijcke: zoo wel in gheheele als ghebrokene ghetalen; ghecorr. ende verb. door den autheur na de 3e edit, Rotterdam: J. van Waesberghe, 1620. [UvA UBM 721 E 23; UBL 672 E 14]. Nog een herdruk, Amsterdam 1661-3, ex. in University of Michigan. Over Anthoni Smyters (ca. 1540-na 1609) en zijn rekenboekjes, ook in het Frans, zie P. Bockstaele, Een onbekende arithmetica van Anthoni Smyters, in: Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde,Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek, 2 (1979), pp. 45-51 [1616] Harman Willemsz, Arithmetica oft reken-konst, nut ende bequaem voor alle leerlinghen deser const , Enkhuizen: J.L. Mey, 1616 [UvA UBM 719 F 23 (Mannoury p. 94)] Vierde druk, Hoorn 1749 [UvA Mannoury p. 94] Vijfde druk, Hoorn, zonder datum [UvA Mannoury p. 94] [1622] Houcke, Daniel van ; Cyfer-boeck : inhoudende de fundamenten van d'arithmetica Zwaar beschadigd ex.; eerste (incl. titelblad) en laatste blzn. ontbreken. Jaar van uitgave op grond van dagtekening voorwoord [UBU THO: WRT 155-203] Den derden Druck, Rotterdam 1639, Digitale versie (books.google.com) [1623] Joh. Sems, De arithmetische fvndamenten, Emden: Helw. Callenbach, 1623, [UvA Mannoury p. 53], gevolgd door Joh. Sems, Tabla Pythagorica, ofte reeckentaefel, mitsgaeders t'gebuick (sic) en instructie van dien.. [niet in Verzeichnis der im deutschen Sprachraum erschienenen Drucke des 17. Jahrhunderts] [1624] Herm. Friesenborch (1582-1656) en M. Wilken, Arithmetica, dat is ein nye und wil gegrundet Rekenboeck mit veelen schönen lustigen Exempeln und upgaven. Sampt einem lustigen cossischen und polygonalen Appendix., Embden 1624. [UvA Mannoury p. 94] Herdruk, sampt einem lustigen geometrischen und astronomischen Appendix, Embden 1646. [UvA Mannoury p. 94] [niet in Verzeichnis der im deutschen Sprachraum erschienenen Drucke des 17. Jahrhunderts] [1626?] Johan Coutereels, Het konstigh cyffer-boeck van Mr. Johan Coutereels, van Antwerpen. Uyt de Françoische tale over-geset door H. Cole ..., , Middelburgh, wed. S. Moulert, 1626 [UvA] Digitale versie (google books) Nog een digitale versie (google books) Rara Arithmetica p. 547 noemt: " Jean Coutereels, Cyffer-Boeck, Middleburg, 1599. Volgens Hoogendoorn p. 257 is dit een eerdere Franse versie met titel Questionnaire. Herdruk hiervan Middelburg 1610, Digitale versie van dit Franse boekje. Herdruk Het konstigh cyffer-boeck, Middelburg 1634 [UBL] Digitale versie (google books) Herziene editie Middelburg 1645, Digitale versie (google books) Herziene editie Het Groot Cijffer-boeck van Mr. J. Coutereels vermeerdert met het Italiaens Boeck-houden, vermakelijke vraghen, konstige questien en rare rabat-tafels, noyt voor desen soo gedruckt, Middelburg 1653, Digitale versie (google books) Joh. Coutereels, Arithmetica, nu nieuwelijcx oversien, enz.; Item vermeerdert met d'algebraïsche werckingen, met by-voeginghe van verscheiden andre fraeye questien, en noodige annotatien, door C.F. Eversdyck,, Middelburgh 1658 [UvA Mannoury p. 95]. Er is een artikel over Eversdijck, zie onderaan deze pagina. Digitale versie (google books) Nog een digitale versie (google books) Jean Coutereels, Het eerste deel van het konstigh arithmetisch Cyffer-boeck van Mr. J. Coutereels... nu op nieuws gesuyvert... door Adriaen de Neeff, Middelbutg 1681 (Datum aan het eind) Digitale versie (google books) Jean Coutereels, Konstigh cyfferboek. Met volkomene uytwerkingh aller questien, en byvoegingh van veelerley andere soo noodige als konstige opgevingen. Begonnen door Dirck de Grauw en volvoerd door een wel-ervaren persoon in dese konst. Utrecht 1690 [UvA Mannoury 97] digitale versie (archive.org)   Digitale versie    Nog een digitale versie Johan Coutereels, Het konstigh cyffer-boeck van Mr. Johan Coutereels, van Antwerpen. Uyt de Françoische tale over-geset door H. Cole Digitale versie (google books) Er zijn nog meer herdrukken, alleen de drukken waarvan ik digitale edities gevonden heb zijn hier genoemd. Joa. Neperus (John Napier) Eerste deel van de Nieuwe Telkonst, inh. verscheyde manieren van rekenen, waerdoor seer licht kunnen volbracht wsorden de geometrische en de arithmetische questien ... uyt het latyn overgheset voor Adr. Vlacq. Ware achterbygevoegt zijn eenige seer lichte manieren van Rekenen tot den Coophandel dienstigh, leerende alle ghemeene Rekeninghen ... door Ezechiel de Decker. Noch is hier achter byghevoeght de Thiende van Symon Stevin van Brugghe. Gouda 1626. [UBL 2314 C 4; UVA; Amsterdam NIWI; RUG; Deventer Stadsarchief] Digitale versie van een deel hiervan. Tweede deel van de nieuwe tel-konst, 1627 : facsimile of the only copy extant / Ezechiel de Decker ; with an introd. by A.J.E.M. Smeur: Nieuwkoop: De Graaf, 1965, Dutch Classics in the History of Science 10. Literatuur: M. van Haaften, De Decker's logarithmentafel, "Tweede deel van de nieuwe telkonst" gevonden, De Verzekeringsbode 39 (1920), no. 49 p. 383 e.v.; M. van Haaften, De Decker's Eerste Deel van de Nieuwe Telkonst, De Verzekeringsbode 39 (1920), no. 52 p. 406 e.v.; M. van Haaften, De Decker als schrijver over Intrestrekening, De Verzekeringsbode 40 (1921), no. 4, p. 25 e.v., no. 5, p. 37 e.v.; M. van Haaften, De kleine logarithmentafel van De Decker, De Verzekeringsbode 40 (1921), no. 19, p. 146 e.v.; M. van Haaften, Ce n'est pas Vlack, en 1628, mais De Decker en 1627, qui a publié le premier un table de logarithmes étendue et complète, Nieuw Archief voor Wiskunde 2e reeks, 15 (1925), p. 49 e.v. [1630] Martin Wilkens, Arithmetica, oft Reken-konst: verciert met veel schoone regulen ende exempelen, zeer dienstich voor alle kooplieden, ende vlytighe aenvangers deser konst, etc. Groningen, Nathaniel Roomen, 1630. digitale versie 2e druk Groningen 1639 digitale versie 4e druk Groningen 1669 digitale versie   nog een digitale versie [1631] Johan Coutereels, Constighe interest-reekeningen. Grondighe maendt-tafelen. Nootwendige Rekeninghen met hare wercken. Vlissingen 1631. Digitale versie (books.google.com) Nog een digitale versie (books.google.com) [1633] Adrianus Metius, Manuale arithmeticae & geometrice practicae: in het welcke beneffens de stock-rekeninge ofte rabdologia I. Nepperi, cortelijck ende duydelijck t'ghene den landtmeters ende ingenieurs, nopende het landt-meten ende stercktenbouwen nootwendich is, wort geleert ende exemplaerlijck aengewesen, exemplaar in UB Gent, Digitale versie (books.google.com, ex. uit Bayerische Staatsbibliothek) Nog een digitale versie (books.google.com, ex. uit UB Gent) [1635] Pieter Smits, De arithmetica verdeeld in 4 dln. Met eenighe tafelen van interest. Leiden: J. Roels, 1635 [UvA Mannoury p. 95]. [1636] Barend Lampe, Arithmetica ofte reecken-konst / eertijts in 't Latijn beschreven door Petrus Ramus ; nu inde Nederduytsche tale overgeset ende met veel schoone exempelen verklaert door Bernard Lampe. Amstelredam, Ian Evertsz. Cloppenburgh, 1636. 8], 278 pp. (Lampe stierf voordat deze vertaling verscheen). [UBL; Museum Boerhaave] [1640?] David Cock van Enckhuysen. De Cyfer-konst, noyt voor desen den Leerlingen grondigher, noch oock duydelycker voorgestelt ... / 2e dr. van alle mis-druck gesuyvert, enz. Benevens een korte ... onderrichtinge, soo van het Italiaens boeck-houden, als oock vande voornaemste hooftstucken des koop-handels . 1645. [UBL, RUG] De cijferkonst, noyt voor dezen, den leerlingen grondigher voor-gestelt. Derde druk. Benevens een korte onderrichtinge, soo van het Italiaens Boeck-houden, als oock van de voornaemste hooft-stucken des koop-handels. Amsterdam, H. Tjercksz. de Vries, 1652. [UvA Mannoury p. 95] Er is een Franse vertaling van 1652. De Cyfer-konst. Den vijfde druck. Amsterdam, 1685. Digitale versie (books.google.com, ex. uit UB Gent). De Cyfer-Konst. Noyt voor dezen Den Leerlingh grondiger noch oock duydelycker voorgestelt, Beschreven door David Cock van Enchuysen. Van alle voorgaende Druck-fauten gesuyvert ende verbetert door Guilliam Vander Heyden. Tot Brussel, Jan Bartist de Leeneer, School- ende Cyfer-meester der Stadt Brussel, 1706. Digitale versie. (Exemplaar in de bibliotheek van de University of Michigan) Nog een herdruk, Brussel 1737. Digitale versie. (Exemplaar in de bibliotheek van de University of Michigan; jaar staat verkeerdelijk in de catalogus vermeld als 1751) De vernieuwde cyffer-konst van David Cock van Enckhuysen ... J.B.. Wappers, 1770 Herdruk 1799, De vernieuwde cyfer-konst van David Cock van Enckhuysen, .. vermeerderd ... dor J.B. Wappers van Antwerpen, Gend 1799,   Digitale versie (books.google.com) [1643] David Cock, De luchtende fackel van het Italiaens boec-houden, 1643, facsimile editie in Historic acconting literature vol. 31 (London: Scolar Press, 1979). [UvA] [1639] Sybr. Hansz. van Harlingen (= S.H. Cardinael, 1578-1647).Arithmetica ofte reeckenkonst, Haarlem, Hans Passchiers van Wesbusch, 1639, 122 p. [Leeuwarden TRESOAR] Het eerste school-boeck van Mr. Sybrand Hansz Cardinaels Arithmetica, Amsterdam: A. Biestkens voor de auteur, 1644 [UvA]; inhoud: additie, subtractie, multiplicatie, divisie, wt-treckinge der wortelen, den regel van dryen in't geheel. digitale versie. Herdruk Amsterdam 1658. digitale versie Herdruk Amsterdam 1659 digitale versie Herdruk Amsterdam 1678, digitale versie Het tweede school-boeck van Mr. Sybrand Hansz Cardinaels Arithmetica, Daer in gheleert worden de voornaemste Rationale Rekeningen, de welcke daer voorvallen om te doen in het ghebroocken: Midtsgaders oock hoemen den Reghel van Dryen sal wercken in de ghebroocken ghetalen. Amsterdam: A. Biestkens voor de auteur, 1641 [UvA]; herdruk: Amsterdam, Bouwman 1648 [UbL UvA] digitale editie herdruk: Amsterdam, Bouwman 1658 [UvA]> Herdruk Amsterdam 1669 digitale versie   nog een digitale versie Het derde school-boeck van Mr. Sybrand Hansz Cardinaels Arithmetica, In 't welcke tot meerdere oeffeninge in deser konst geleet wort allerleye konstige proportionale Rekeningen te beantwoorden, soo inde geheele als ghebroken getallen, door de Reghel van Dryen, ofte Grondt-Reghel: Midtsgaders oock de verkeerde Reghel van Dryen. Amsterdam: A. Biestkens voor de auteur, 1647 [UvA, UBL],digitale versie; herdruk Amsterdam: Bouman 1654 Herdruk Amsterdam 1661 digitale versie Herdruk Amsterdam 1674, digitale versie [UvA] Het vierde school-boeck van Mr. Sybrand Hansz Cardinaels Arithmetica, Van 't vergaren ende aftrecken van de proportien, zy zijn dan Recht ofte Verkeert: oock om eenigh getal te verdeelen, na alsulcke voor-gestelde Proportien ofte Reden als men begeert: Ende van de Regula Allegationis. Amsterdam: A. Biestkens voor de auteur, 1640 [UvA]; digitale versie hedrduk Amsterdam: Bouwman 1647 [UvA] Herdruk Amsterdam 1660 digitale versie Herdruk Amsterdam 1673 digitale versie Arithmetica ofte reeckenkonst, Amsterdam: E. Cloppenburgh, 1659 (de hele handel?) Daarna nog diverse herdrukken. Vgl. voor UvA Mannoury p. 95. [1649] Jillis Kok, Grondige onderrichtinge over d'Arithmetica ofte Rekenkonst, enz. [UvA Mannoury p. 95] [1650?] C.F.E. Middelburgh, Pacht-tafelen, waar door alle on-ervarene in de reken-konste seer veerdigh en gereedt konnen calculeren de pacht, huere, enz. [UvA Mannoury p. 53] [1654] F. van der Huips. Algebra ofte een noodige, korte en klare onder-wyzinge inde beginzelen en gronden vande Stel-konst... met een Aan-hang vervattende; de Stel-konstige Boecken Dophanti Alexandrini; nu eerst in onze Neer-duitze taal vertaalt; konstigh verklaart ende ontbonden op verscheiden manieren: door Stel-konstige getallen, ende nieuw door Vertoogen in Tel-konstige getallen... Heusden 1654, het aanhangsel Dordrecht 1654, Ditigale editie (google books) Huips gebruikt de Cartesische notatie voor onbekenden, echter niet voor bekenden. [voor 1659] Hoornaert, Arithmetica ofte Rekenkonste. Eerste deel tweede druk, Deventer 1659 [UvA Mannoury p. 96] Zie Du Saar, Over een oud rekenboekje (Chr. Hoornaert, Arithmetica ofte Rekenkonste) De Verzekeringsbode 41 (1922), p. 152 [1661] Cl. Hendriks Gietermaker, Arithmetica ofte rekenkonst. Amsterdam, voor den auteur, 1661, digitale versie [1662] Abraham de Graaf, Principia arithmeticae, theoreticae, & practicae: of De beginselen der telkunst, of rekenkunst; haar eigenschappen en toepassing, voornamelijk in de koophandel. Alles, na de wijze van Euclidis Meetkunst, wiskunstig bewezen. Een werk, bequaam zijnde, om voor des zelfs naerstige ondezoeker, in korten tijt, te komen tot het hoogste oogmerk van kennis in de rekenkunst; dewijl daar in, niet alleen by na alle voorvallen worden verklaart, maar ook getoont wort d’oorsponk van alle regelen, en rekeningen, die men daar toe gebruikt. Zeer nut voor boekhouders, en oplossers van allerhande sware koopmans rekeningen; dewijl daar in gevonden werden de voorvallen, en korte manieren, die op de voornaamste komptoiren voorvallen, en gebruikt worden. Amsterdam: S. van Lier, 1662. digitale versie Abraham de Graaf, Instructie van het Italiaans boekhouden, met een Memoriaal toegepast op de Negotie, particulier, in commissie en in compagnie, vijfde druk, Amsterdam 1728, digitale versie [1663] Cornelis Frans Eversdyck, Tafelen van interest, waer door seer licht gerekent kan werden de gereede weerde van alle uytstaende penninghen, Middelburg 1663. [met een inleiding over eerdere literatuur op het gebied] Digitale versie [1664] D.D. Hollander, Den onwissen Italiaanschen boeckhouder B: H: Geestevelt ontdeckt,.. Amsterdam 1664. digitale versie [1665] Anoniem (van nieuws oversien door een liefhebber der rekenkunst = Wouter de Costere?) Reken-boecxken, om te leeren legghen met penninghen, seer profijtelijck voor de Jonckheyt, Gent: Maximilian Graet, Digitale versie. [1670] Pieter van den Broecke, Arithmetica ofte Reken-Konst, Herdruk: Pieter van den Broecke, Arithmetica, ofte Reken-Konst, bestaende in de gemeene Koopmans Regulen ... door Pieter van den Broecke, in syn leven Francoische School-meester binnen Haerlem, Haarlem 1730, Digitale versie (books.google.com) [1672] Hendrik Waningen, 't Recht gebruyck van 't Italiaens boeck-houden, 1672, facsimile editie in Historic acconting literature vol. 31 (London: Scolar Press, 1979). [UvA] Cyffer-boeck, inhoudende de fundamenten van d'arithmetica. Gecomposeerd in de Fransoische sprake, overg. in het Neder-duitsch door Dan. van Houcke. Op nieuws overgez. door Corn. de Herder. Rotterdam 1676 [UvA Mannoury p. 96] [1688] H. Rademaker, Arithmetica, ofte bouwkonstige rekeninge. Amsterdam: by Herm. van den Bergh, 1688 [UvA Mannoury p. 96]. [1690] Blijkbaar is dit het eerste jaar van uitgave van Abraham Lintz, Koopmans rekeningen volgens de gronden en beginzelen der Reeken-kunst, en het gebruik van dien, enz. Het boekje is heel vaak herdrukt, tot na 1850! Herdruk Amsterdam 1746-1751, 3 vols., Digitale versie (univ. van Michigan), moet ook op googlebooks staan. [1693] Abraham de Graaf, instructie van het Italiaans boeckhouden, harderwijk: Herman Rampen, 1693, facsimile editie in Historic Accounting Literature vol. 30 (London: Scolar Press, 1979) [UvA UBM: XB 1379 : 30] [1698] P.M. Henrici Coetsii Arithmetica practica.., Amstelodami 1698, Digitale versie (books.google.com, ex. Bayerische Staatsbibliothek) Nog een Digitale versie (books.google.com, exemplaar in de bibliotheek van de University of Michigan) Herdruk Amsterdam 1714 Digitale versie (GDZ) [1699] Abraham de Graaf, Wiskonstige arithmetica, zynde een korteverhandeling van de natuur der cyfer-konst, in haar begin, midden, en eynde, enz. Op deze ordre gebracht door A. van Dam. Amsterdam: Bij de weduwe van Gysb. de Groot, 1696 [UvA Mannoury p. 96]. exemplaar-boekje van de arithmetica, zijde een vervolg van de Wiskonstige arithmetica. Op order gebracht door A. van Dam, Amsterdam: 1715 [UvA Mannoury p. 96] [1699] Gerard Kinckhuysen: van hem zou in 1699 een Konstig cyfferboek verschenen zijn, zie de speciale pagina over Kinckhuysen. Gebruikte moderne literatuur: A.J.E.M. Smeur, De zestiende-eeuwse Nederlandse rekenboeken, 's-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1960. D. Bierens de Haan, Bouwstoffen voor de Geschiedenis der Wis- en Natuurkundige Wetenschappen in de Nederlanden, Deel 1, Leiden 1878. Digitale editie (dnbl) Marjolein Kool, Die Conste vanden Ghetale, Hilversum: Verloren, 1999. Digitale editie (dnbl) Andere literatuur (nog niet nagezien) P.G.A. de Waal, Van Paciolo tot Stevin, Roermond: J. Romen en zonen, 1927 [geschiedenis van het boekhouden] Du Saar, Feiten ten behoeve van de geschiedenis der intrestrekening in Nederland, De Verzekeringsbode 41 (1922), p. 372. Du Saar, Naar aanleiding van de geschiedenis der intrestrekening, De Verzekeringsbode 41 (1922), p. 429, Du Saar, Nog enkele gegevens voor de geschiedenis der intrestrekening in Nederland, De Verzekeringsbode 40 (1921), p. 359 e.v., 371 e.v., Du Saar, Over een ouderwetsch boekje, De Verzekeringsbode 39 (1920), p. 274 e.v. Du Saar, Nog enkele gegevens voor de geschiedenis der intrestrekening in Nederland, De Verzekeringsbode 40 (1921), p. 306 e.v. Du Saar, Duyrcantius' Intresttafels, De Verzekeringsbode 40 (1921), p. 306 e.v. M. van Haaften, De oudste geschiedenis der tafels voor samengestelden intrest in termijnen, De Verzekeringsbode 55 (1936), no. 5, p. 25 e.v. M. van Haaften, Gegevens voor de geschiedenis der intrestrekening in Nederland, De Verzekeringsbode 40 (1921), p. 165 e.v. A.P. Buijs, De wiskunde-bibliotheek van rekenmeester Cornelis Franssen Eversdijck (1586-1666), Gewina-tijdschrift, 14 (1991), p. 150 ff. GEWINA 14 (1991) p. 150 - ?

Terug naar het beginscherm van de literatuurlijst Nederlandstalige 16e en 17e-eeuwse wiskunde.